Ovakazendu kOvaislama ovandu mbe tjimuna ko, mbe ha varwa, nu mbe ṋiṋikiziwa-otji pe ri tjiri? Omayovi wOvamuslima ovatatumise poo omaindjambo nga utwa i yotupa twozombuze?
“Oveta yovakazendu iri kombanda ya indji yovarumendu ookoveta yovarumendu kovakazendu wina” Qur’an 2:228
Ozombura omayovi omurongo na ine nḓa kapita, ovakazendu vOvaislama otji va pewa ousemba ngunda ovakazendu mberi Koutokero okuuta okupewa ousemba mbu ve yorokisa nai. Mozombura nḓa 1930 momautiro, Annie Besant otja konḓonona, “omozombura omirongo vivari nḓa zuko Christian England tja zemburuka ousemba wovakazendu komauini, ngunda Ovaislama ava yandjera ongaro ndji okuza kondumbwa. Ouposyo okutja Ovaislama ve zuvarisa kutja ovakazendu kave nombepo.”(Omuinyo nOmahongero wa Mohammed, 1932).
Ovarumendu novakazendu ozondekurona zomundu umwe-Omuuke Adam (ohange ngai kare na ye). Ovaislama kave notjiṋa tjarwe tji ve zera kuvo pendje nohange nomatjindiro nge ṱa pamwe kuvo avehe.
Ovarumendu novakazendu ve rikotamena ku Alla momuhingo umwe, pu mape tja ve rikotamena ku Ndjambi (Allah) umwe, ve ungura ovitjitwa vimwe vyokurikotamena, ve kongorera embo rimwe eyapuke, ve tjinda ongamburiro imwe. Allah (ena rOtjiaraba ndi tja, Ndjambi umwe ngwa mema oviutwa avihe), u pangura ovandu avehe nokuhina ombangu nokutara konḓengu. Allah u kahurura tjinene omatjindiro nge hi nongarera nu u kahurura otjisuta ku avehe ovarumendu novakazendu momazeva omengi wOqur’an:
“Allah wa kwizika kovakambure, ovarumendu novakazendu, otjikunino ozonḓonḓu mu ze pupa, kokutja ve kahupire ngo, nomaturiro omanatwaze motjikunino tjomuinyo wa aruhe wondjoroka.“ Qur’an 9:72
“Hi nokuyandjera ko ombandjarero yoviungura vyomuungure na umwe mokati keṋu, okutja omurumendu poo omukazendu, oweṋe mu vemwe.“ Qur’an 3:195
Omazeva nga maye raisa kutja otjisuta tji notjiṋa nongaro yomeritjindiro yomundu nungwari katji notjiṋa nourumendu poo oukazendu. Ongwatero youkaze nourume kai nohambwarakaṋa kaaṋi ndji yeta kotjisuta nombanguriro yomundu.
Tji twa sasaneke ongamburiro yOvaislama ku nozongamburiro zarwe matu munu kutja i yandja ouyara kovandu avehe. Otjisanekero, Ovaislama ve nakaura ondunge yokutja, Eve ongu nondjo pu Adam indu tji va rya komuti mbu va tjaererwe. Otja kOvaislama, Adam na Eve va katuka aveyevari, aveyevari va tanauka nu Ndjambi we ve isira.
Ousemba mbu ṱa kondjiviro
Ovarumendu novakazendu ve tokwa pu pe ṱa okupaha ondjiviro. Omuuke (ohange ngai kare na ye) wa tja, “Omahongero omapaturuke ku ngamwa Omumuslima.”
Wina, ovakazendu ovahongwandu vapeke, vari ko moruveze rOmuuke (ohange ngai kare na ye). Tjiva va zirire komuhoko we, tjiva vari omapanga poo ovasukona vawo. Mokati kavo mwari Aisha, omukazendu wOmuuke (ohange ngai kare na ye) ku kwa kapitisiwa ohinga yoveta yOvaislama.
Ovakazendu varwe vari ovahongwandu nu vari novarumendu ovahongwandu nu ovatjiukwa otjovahongwa vawo.
Ousemba mbu ṱa kokutoora omusuverwa
Ovaislama va yozika ovakazendu tjinene nga tji va pewa ousemba wokuritoororera omurumendu wonḓero yawo nokusewa nosano yawo ongwatera tji va kupwa. Okutjoza mbo, ovengi ve muna kutja ovanene ve ṋiṋikizira ovanatje motukupo. Indji ongaro yombazu, kamu novizeze kOvaislama. Mouatjiri, ongaro ndji i pirukirwa.
Moruveze rwOmuuke Muhammad (ohange ngai kare na ye), omukazendu we ya ku ye na tja, “Tate we ndji kupisa komuramwandje kokutja ma yere onḓengu yehupo re nu mba ṋiṋikizirwa ko”. Omuuke ombuze ndja yandja ku ihe yomuatje, momeho womuatje we wa yandjera omuatje okukupwa poo okunanununa orukupo. Wa zira nai,“Omuhindwa wa Allah, mba yakura ondyero yatate, posi ya mba vanga okuraisa kovakazendu varwe (okutja kave nokusokuṋiṋikizirwa korukupo)”
Onḓekasaneno posi ya ya panguka
Noondarire kutja ovarumendu novakazendu ve nousemba umwe otjoveta ku auhe, ozoveta nomerizirira ngu va pewa kaye sanene kaparukaze. Ovarumendu novakazendu ve nozoveta nomeriziringa nge hitasana.
Pendje novikaṋena vyomoukoto na imbi vyokombanda, ozonongo zovimemwa ze tjiwa kutja pe nouṋa ouṱiṱi omuano ourizemburuka womurumendu nowomukazendu mbu u toora eraka, ombuze nongaramuinyo, okutamuna tjiva vyawo.
Ondjiwe imwe ndje rihonga ongaro nomeritjindiro wovandu, Edward O. Wilson okuza kosikore yomahongero womayandero indji Oharvard, wa tja ovakazendu ve munika ondjiviro onyingi povarumendu moviṱo vyokuhungira, ondjenda, omatjiwasaneno mokati kovingi vyarwe, ngunda ovarumendu ave munika omerizirira wokombanda, okunana, movivarero, okuvanga ovihako vyokombanda, novikaṋena vyarwe.
Ma rire ouyova tji twa tjindi ovandu mba panguka mba omuano umwe ngunda ape novikaṋena ovikahu mbi ve pangununa. Ovaislama ve honga kutja ovarumendu novakazendu ve noviṋa mbi ve hitasana posi ya va panguka, omerizirira wawo ye sokuhitasana nongwatero yawo. Ndjambi ma tja:
“Omurumendu ke ri tjimuna omukazendu.” Qur’an 3:36
“Kakutja Ingwi ngwa mema ke nokutjiwa? Eye omunatjari pu avehe, Ngu tjiva avihe.” Qur’an 67:14
Eṱunḓu
Ndjambi wa uta omurumendu nomukazendu kokutja ve panguke, posi ya ave nomerizirira wapeke, ondjiviro nomerizirira. Ombangu ndji kai munika mouvara noukarere posi ya mondjiviro. KOvaislama, eṱunḓu otjiṋa otjinanḓengu, omerizirira womurumendu ombwiko nehupo ewa yeṱunḓu ngunda omukazendu ae yandja ohambwarakaṋa kondjeverero youveruke, omahongero nongaramuinyo. Ongaro ndji i tunduuza omaunguriro wakumwe pendje nokuṱasana esasa. Omundu auhe okutoora omerizirira we, omaṱunḓu omanamasa ye memwa naye eta oviwaṋa ovinamasa.
Wina, mongaramuinyo, omurumendu poo omukazendu kamaa yenene okuhupa omuinyo wohange nokuhina omukwao. Allah wa handjaura ombuze ndji nawa ama tja:
“Ovo otjinguma tjoye nu oove otjinguma kuvo.“ Qur’an 2:187
Otjinguma tji puparisa, tji yandja oupyu nondjeverero nokumunikisa omundu nawa- imbwi oomuano oupanga womurumendu nomukazendu mbu wa kahururwa kOvaislama.
Orusuvero, Otjari pokati kovakupasane
Omuuke (ohange ngai kare na ye) wa toka ovarumendu okutjinda ovakazendu vawo momuano omuwa tjinene. “ovasemba pweṋe, ovomba mbu mave (tjindi) ovakazendu vawo nawa.”
“Mokati kovisasanekero mbya mema wa raisa kutja ovakazendu ve hupe mohange ku na vo; Eye wa twa mo orusuvero notjari mokati (komitima) vyeṋu. Imbi ooviraisiro vyovandu mbe riyaruka.“ Qur’an 30:21
Aisha (omukazendu wOmuuke) wa purwa ohunga nongaro ye yomeritjindiro we ponganda. Eye wa zira, “Wari tjimuna eṋe pozonganda, posi ya wa ri ongozu wongaro ombwa omayandero…Wa ri omupaturuke okuyandja okuoko kohauzeu komukazendu we koviungura vyoponganda, [Eye] aa yatata ozonguu nozongaku ze omuini. “ Mouatjiri, aa vatere ngamwa oviungura omukazendu we mbi ma ungura.
Otuveze twa ina novasukona
Omukazendu omukwate ongu nomasa wokuhwanga omuatje tjinene okuza komekurisiro, okutuurungira koumwe, ondjeverero norusuvero nde mu raisira. Kape nongeyangero, onḓoneno yotjiwaṋa iri momake woomama. Mu nao, otjiṋa otjiwa kOvaislama okuyandja ondjingonekero kuvo nokutundumanisa onḓengu yawo.
Allah ma tja nai mOqur’an:
“Eṱe twa yandja omerizirira komurumendu nokuritjinda nawa kovanene ve, Ina wa tuurungira momiihamo omizeu tje mu yeta kombanda yehi.“ Qur’an 46:15
Omuuke (ohange ngai kare na ye) otjikando tjimwe wa purwa,”Omuhindwa wa Allah, ouṋe mokati kovandu ngwa pwire okutumbwa nawa Iyami?” Eye wa zira, “Omama woye.” Omurumendu wa pura potuvari komurungu, “Nu ma rire uṋe” nu wa zirwa neziriro rimwe rukwao. Okombunda otjikando otjitjaine, Omuuke otja zira okutja, “Ama pe ya Iho.”
Otjisuta katji nokuyandjwa ku imba mbu mave tjindi ooina nawa porwe. Mouatjiri, Ovaislama va twa po otjisuta tjapeke komekurisiro omawa wovanatje (ovakazona) tji tji ha yandjwa komekurisiro wovanatje ovazandu.
Omuuke Muhammad (ohange ngai kare na ye) wa tja, “Ngamwa Allah ka yandja ovasukona vevari, ne ve tjindi nawa, ootjiṋa tji matji mu hitisa ouhona womayuru (Parandisa).”
Omayandero
Komurungu wOvaislama, ovakazendu aave ṱisiwa ohoṋi, ounatje oukazona au pakwa nomuinyo, oukorondu kau yandjerwa kaparukaze, okukatuka orukupo ya ri momake womurumendu, okurumata eṱa ya ri okwa imba ovanamasa, oṋiṋikizire ya tandavarere tjinene. Ovaislama veeku yandisa ozongaro nḓa. Ngamba nga nai, “momahi nge kura” ovakazendu kave ya tengwa, nokuyozikwa poo okupewa onḓekasaneno movimariva mbi ve sutwa koviungura mbi ve ungura. Ovaislama, ve muna kutja ovakazendu ovanahepero nu ovahuze, kave sokutemangurwa nokuṋeṋununwa. Omatjindiro omavi wovakazendu motukondwa tjiva Mondivitivi na Koutjiro womahi wOvamuslima okehi yongaro yombazu, Ovamuslima tjiva ngamba ndji ve kongorera posyo nungwari kamena rOvaislama. Ongwaye ovakazendu ovengi mouye tji ve kongorera ongamburiro yOvaislama kombango yawo oveni, ndeeri ongamburiro ndji noṋiṋikizire?